Lucien Engelen: “Echte verandering komt van buiten de zorg”

In ieder ziekenhuis wordt gepraat over ‘the quantified self’. Maar verder dan praten komen de meesten nog niet. Ondertussen steken partijen als Apple, Google, Philips, Samsung en Microsoft zoveel ontwikkelkracht en -macht hierin dat hun rol niet meer te negeren valt. Een update over de meest opvallende ontwikkelingen in de markt met Lucien Engelen, directeur van het REshape Center for Innovation van het Radboudumc: “Traditionele zorgpartijen zijn al vrijwel uitgespeeld, alleen weten ze dat nog niet.”

We schreven al vaker over zelfmetingen die patiënten in toenemende mate doen. Data die ze aan hun arts willen geven om hem of haar in staat te stellen een betere beslissing te nemen. “Natuurlijk, dat gebeurt nu nog maar heel mondjesmaat,” zegt Lucien Engelen. “Maar ik sta te kijken van de snelheid die partijen als Apple en Google nu ontwikkelen.” Hij is een van de weinige Nederlanders die achter een aantal schermen kan kijken. Apple heeft voor zijn Health Kit een samenwerkingsverband met Epic en als de twee enige Epic-UMC’s buiten de VS kunnen Radboudumc en Cambridge University bij hen in de keuken kijken. “Je wordt bijna omver geblazen door de energie die Apple hierin steekt en de tractie die zij weten te maken. Zij inspireren bovendien andere partijen – eveneens merendeels van buiten de zorg – om devices en apps te maken die je eenvoudig kunt verbinden met de Health Kit. Die leveranciers vallen nu over elkaar heen om voordelige én goede apparatuur op de markt te brengen waarmee consumenten thuis waardes kunnen meten als hartslag, bloeddruk, temperatuur, zuurstofgehalte in het bloed, fysieke beweging enzovoort. Wij hebben de Scanadu Scout bekeken, waarmee je heel eenvoudig vijf waardes kunt meten door het apparaatje simpelweg tegen je voorhoofd aan te houden. Een veelbelovend apparaat waar nu de eerste trials lopen samen met de FDA. Maar er staan al concurrenten klaar die het binnenkort voor de helft van het geld kunnen. En neem van mij aan dat er straks een hele hausse aan devices komt vanuit het Verre Oosten. Je zult zien dat leveranciers steeds meer toepassingen weten te integreren in één apparaat en deze tegelijkertijd voor een nog lagere prijs op de markt weten te brengen.”

 

Combinatie van data

Het gaat nu sneller dan veel zorgverleners denken, waarschuwt Engelen. En deze ontwikkelingen gebeuren niet in het ziekenhuis of bij de huisarts. Nee, het zijn consumenten die thuis experimenteren. Wielrenners en hardlopers gebruiken bijvoorbeeld volop Strava, waarmee ze afstand, hoogtemeters, tijd en snelheid bijhouden en met anderen delen. Ze gebruiken bovendien een hartslagmeter. Als je de data uit die twee bronnen koppelt, levert dat interessante informatie op. Laat staan wanneer je er nog andere informatie aan kunt toevoegen, bijvoorbeeld de zuurstofopname in het bloed. Dit is geen toekomstmuziek, het gebeurt al. Alleen nog niet in de spreekkamer bij de dokter. En dat is een kwestie van tijd, denkt Engelen. Want op het moment dat zo’n sporter zich langere tijd niet fit voelt en bloedonderzoek geeft geen goede diagnose, dan wil hij zijn data maar wat graag aan een arts ter beschikking stellen. Gecombineerd leveren al die gegevens waarschijnlijk wél een diagnose op.

 

Engelen: “Je hebt twee typen partijen nodig: fabrikanten van devices voor zelfmonitoring en system integrators die ervoor zorgen dat die data ook kunnen worden geïntegreerd in een EPD, HIS of wat dies meer zij. Je ziet dat de Apples, Googles en Philipsen van deze wereld zich op die tweede rol zullen gaan concentreren. En dat lijkt mij prima.”

EPD-leveranciers hebben de grootste moeite deze ontwikkelingen te volgen. Te meer daar je natuurlijk niet zomaar ongebreideld data aan het EPD wilt toevoegen, je wilt op basis van die data betere beslissingen nemen. Om dat op een geautomatiseerde manier te doen heb je analytics nodig. “En dat is niet bepaald de sterkste kant van EPD-leveranciers. En dan zeg ik het nog heel netjes,” lacht Engelen.

En dus springen ook hier externe partijen op in. Partijen die zich gaan richten op slimme algoritmen die in staat zijn de grote hoeveelheden data te interpreteren. Een vakgebied waar spelers als Google, IBM en Salesforce zich al in onderscheiden. “Zij staan uitstekend voorgesorteerd om een grote rol te gaan spelen in de zorg. Zo’n belangrijke rol dat je jezelf de vraag kunt stellen of een ziekenhuis op termijn nog een EPD nodig heeft. Ja, vooral voor logistieke en financiële processen.”

 

Patiënt wordt dokter?

Wordt de patiënt met al deze ontwikkelingen straks zijn eigen dokter? Want als mensen zelf over de data beschikken (en dat gaat gebeuren ook al doet de zorg er niet aan mee) en over slimme algoritmes die aangeven wat er met je aan de hand is (die straks massaal worden aangeboden), dan kun je je eigen ‘diagnose’ stellen. Engelen noemt deze ontwikkeling zelfs de ‘Uberisering van de zorg’. De manier waarop traditionele taxibedrijven buitenspel worden gezet door Uber staat symbool voor wat veel dokters ook te wachten staat. En dus zegt Engelen: “Er zijn nog altijd taxichauffeurs nodig, alleen het model waarop jij als klant die dienst afneemt wordt anders. Dat staat de zorg ook te wachten. Zorgverleners moeten zich gaan afvragen: waar ligt mijn toegevoegde waarde? Wat moet ik nú doen als ik die waarde ook in de toekomst wil blijven leveren?”

Eén van de eerste dingen die ze moeten doen, is zorgen dat hun EPD, HIS of ander systeem koppelt naar de data van nieuwe spelers zoals Apple en Google. Philips heeft hiervoor een generiek koppelvlak ontwikkeld. “Andere diensten en devices kunnen via een API aanhaken op ons Hereismydata-platform, zoals het PGD van Patients Know Best. Want dat is natuurlijk de truc: je moet het niet beperken tot één leverancier, het platform moet zo open mogelijk zijn. Daarom houden wij heel scherp in de gaten wat bijvoorbeeld spelers als Samsung en Android doen. Het is natuurlijk prima dat Apple vooroploopt, maar het kan natuurlijk niet zo zijn dat een patiënt straks slechtere zorg krijgt omdat hij toevallig geen iPhone heeft.”

 

Wat is je rol?

Engelen geeft eerlijk toe dat het REshape Innovation Center dan wellicht in Nederland een beetje voorop loopt, maar dat hij ook niet weet of ze op tijd zijn om op de wereldwijde ontwikkelingen in te haken. Laat staan of ze de omvang hebben om bepaalde diensten straks nog tegen een marktconforme prijs aan te bieden. “Apple ontwikkelt diensten voor de wereldwijde markt, waardoor ze die voor 99 cent kunnen aanbieden. Ook wij zullen dus scherper moeten nadenken over onze rol.”

Hij vindt dat dit onderwerp uit de bestuurskamer moet worden getrokken en naar de werkvloer moet worden gebracht. “Als je ze niet steunt en vrijmaakt dan nemen dokters en verpleegkundigen de tijd niet om hierover na te denken en ermee aan de slag te gaan. Terwijl dat wel moet, want zij kunnen veel beter dan een bestuurder inschatten wat wel of niet gaat werken. Mijn advies aan andere zorginstellingen is dan ook: richt een KSG-tje op, een Klein-Slim-Groepje dat je de ruimte geeft om hiermee te experimenteren, zonder dat ze meteen in drievoud verantwoording moeten afleggen. Maak ze voor een aantal uren per week vrij en laat ze zelf sámen met patiënten eens aan de knoppen zitten en het voelen en ervaren. Wij zien dat dit vaak voor heel veel energie zorgt en voor nog meer ideeën. Natuurlijk, het gevaar is dan dat je als ict-afdeling al die ideeën niet kunt honoreren en dat iedere medisch specialist voor zichzelf iets gaat ondernemen, achter de rug van de ict-afdeling om. Aan de ene kant is dat geen wenselijke situatie, aan de andere kant moet je ook niet alle initiatieven rücksichtsloos de kop indrukken, want juist de inspiratie die het experimenteren geeft, heb je nodig om vaart te maken.”

Engelen weet het uit ervaring. “Radboudumc zit hier middenin en we merken: het is een fase die je gewoon dóór moet. En die je ook vanzelf wel doorkomt, want op een gegeven moment merkt een arts wel: hé, ik heb een leuke toepassing maar die praat niet met de tooltjes die mijn collega’s gebruiken. Dan komen ze vanzelf terug met de vraag om het toch weer wat centraler aan te pakken. Natuurlijk, hier moet je wel wat sturing op geven. Maar sturen doe je niet door alles te killen. Maak gebruik van de energie die het oplevert.”

 

Patiënt als partner

Waar het gaat eindigen? Engelen weet het ook niet. Maar één ding weet hij wel. “In bestuurskamers wordt nog altijd gesproken over ‘de patiënt centraal’. Ze gaan er nog altijd van uit dat ‘wij zorgverleners’ het beste weten wat goed is voor de patiënt en wij in staat zijn de patiënt centraal ‘te zetten’. In Radboudumc spreken wij daarom heel bewust over de patiënt als partner. Dat is een zoektocht die misschien wel nooit zal ophouden. En dat krijgt straks alleen nog maar meer vorm als die partner een nog nadrukkelijker rol gaat spelen bij zijn eigen dataverzameling, diagnostiek en behandeling. Bij deze hele ontwikkeling gaat het om veel meer dan alleen technologie. Het gaat om een wezenlijk andere manier van zorg verlenen, om een heel ander dienstverleningsconcept. Techniek kan hierbij als tool dienen om dingen voor elkaar te brengen, dingen anders te doen.”

De implementatie van deze nieuwe technologie moet dus hand in hand gaan met een cultuurverandering. De rol die partijen van buiten de zorg kunnen (gaan) spelen vindt Engelen een “interessante ontwikkeling die ik enerzijds zal stimuleren en aan de andere kant met zorg zal gadeslaan in de overtuiging dat deze ontwikkeling volstrekt autonoom zal verlopen.”